Από τον πυρήνα της Γης στ’αστέρια, και από τα πλατό του Hollywood στην εφεύρεση του πρώιμου WiFi…
Γιορτάζοντας την Ημέρα της Γυναίκας για το 2018, υπάρχουν πολλά θέματα που χρήζουν συζήτησης, από τον περιορισμό των δικαιωμάτων των γυναικών στην εκπαίδευση ως τα πρόσφατα σκάνδαλα σεξουαλικής παρενόχλησης στον «ανεπτυγμένο» δυτικό κόσμο. Στην επιστήμη, όπως σε κάθε έκφανση της δημόσιας ζωής, η πρόοδος ακολουθεί αργά, αλλά σταθερά βήματα προς την ισότητα- όμως, όπως δείχνουν τα στατιστικά στοιχεία, έχουμε ακόμα πολύ έδαφος να καλύψουμε… Οι ιστορίες των γυναικών πίσω από κάποιες από τις σημαντικότερες εφευρέσεις και ανακαλύψεις του 19ου και 20ου αιώνα δεν μπορούν παρά να ενθαρρύνουν τη νέα γενιά που ονειρεύεται να αλλάξει τον κόσμο.
Tη δεκαετία του 1940, η Γερμανίδα φυσικός Μαρία Γκέπερτ-Μάγιερ εξιχνίασε το μυστήριο των σταθερών πυρήνων, αναπτύσσοντας το μαθηματικό μοντέλο της δομής των πυρηνικών φλοιών, που περιγράφει πώς τα πρωτόνια και τα νετρόνια «ζευγαρώνουν» μεταξύ τους για να χτίσουν τους πυρήνες των ατόμων. Για την ανακάλυψη αυτή, μοιράστηκε το βραβείο Νόμπελ Φυσικής του 1963 με τους Χανς Γένσεν και Γιουτζίν Γουίγκνερ, που είχαν ανεξάρτητα φτάσει στα ίδια συμπεράσματα. Ήταν η δεύτερη και τελευταία μέχρι σήμερα γυναίκα που τιμήθηκε με το Νόμπελ Φυσικής, μετά τη Μαρί Κιουρί, το 1903. Την ίδια περίπου χρονική περίοδο, η Δανή σεισμολόγος και γεωφυσικός Ίνγκε Λέμαν αποκάλυπτε τα βαθύτερα μυστικά του πλανήτη μας- ήταν εκείνη που ανακάλυψε την ύπαρξη του συμπαγούς εσωτερικού πυρήνα της Γης, το 1936.
Εκτός από τα βάθη της Γης και τους πυρήνες της ύλης, γυναίκες επιστήμονες εξερεύνησαν και τα πέρατα του σύμπαντος: Μια από τις βασικότερες αποδείξεις για την ύπαρξη της σκοτεινής ύλης, αυτού του μυστήριου υλικού που «γεμίζει» το σύμπαν, ήρθε στο φως χάρη στη Βέρα Ρούμπιν, τη δεκαετία του 1970, ενώ το 1967 η Βρετανή αστροφυσικός Τζόσελιν Μπελ-Μπερνέλ ανακάλυψε την ύπαρξη των περιστρεφόμενων αστέρων νετρονίων (γνωστών και ως pulsars), όταν ήταν ακόμα διδακτορική φοιτήτρια. Η ανακάλυψη αυτή κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Φυσικής του 1974, το οποίο ωστόσο απονεμήθηκε στον επιβλέποντα καθηγητή της, Άντονι Χιούις, και τον συνεργάτη του, Μαρκ Ράιλ. Η ίδια έχει δηλώσει ότι είναι πολύ σπάνιες οι περιπτώσεις που το βραβείο πρέπει να απονέμεται σε διδακτορικούς φοιτητές- κι επίσης ότι «δεν με πείραξε, προσωπικά, άλλωστε βρίσκομαι μεταξύ εκλεκτής παρέας» -εννοώντας τις υπόλοιπες επιστήμονες που δεν έχουν λάβει αυτή την ανώτατη τιμή… Για την ιστορία, από τους 616 τιμηθέντες με βραβείο Νόμπελ για τις επιστήμες από το 1901 ως σήμερα, μόλις 17 (!) είναι γυναίκες.
Οι γυναίκες πίσω από τη λειτουργία του υπολογιστή σας
Η πληροφορική και οι τηλεπικοινωνίες μπορεί παραδοσιακά να θεωρούνται «ανδροκρατούμενος» τομέας, όμως το πρώτο «πρόγραμμα» γράφτηκε από την Ada Lovelace, κόρη του «δικού μας» Λόρδου Βύρωνα, o πρώτος μεταγλωτιστής (compiler) από την αντιναύαρχο Grace Hopper, «νονά» του διάσημου έκτοτε bug, ενώ η τεχνολογία διασποράς φάσματος -η οποία κρύβεται πίσω από κάθε ασύρματη επικοινωνία στην καθημερινή μας ζωή, από τα τηλέφωνα ως το GPS, το Bluetooth και το WiFi- βασίστηκε στην εφεύρεση της πρώτης συσκευής εναλλαγής σήματος από τη… Χέντι Λαμάρ, την πασίγνωστη ηθοποιό της χρυσής εποχής του Hollywood. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μαζί με τον συνθέτη Τζορτζ Άνθεϊλ εφηύραν αυτό που αποκάλεσαν «Σύστημα Κρυφής Επικοινωνίας», μια πρώιμη συσκευή αναπήδησης συχνοτήτων χρησιμοποιώντας έναν κύλινδρο αυτόματου πιάνου για την εναλλαγή του σήματος μεταξύ 88 διαφορετικών συχνοτήτων, ώστε να αποκρύψουν τις εντολές προς τις τηλεκατευθυνόμενες τορπίλες από τα εχθρικά ραντάρ. Η ριζοσπαστική αυτή ιδέα θα χρησιμοποιούνταν για πρώτη φορά από το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ 20 χρόνια αργότερα, το 1962, χωρίς φυσικά να αποδοθούν εύσημα στους εφευρέτες της. Αυτό βέβαια δεν σταμάτησε τη Λαμάρ από το να προσφέρει στη μάχη κατά του ναζισμού- βοήθησε να συγκεντρωθούν εκατομμύρια δολάρια από την προώθηση πολεμικών ομολόγων, απλώς επειδή…ήταν όμορφη και διάσημη.
Γυναίκες στην επιστήμη: Τα στατιστικά στοιχεία
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του Ινστιτούτου Στατιστικής της UNESCO, το 48% των προπτυχιακών φοιτητών στην Ελλάδα είναι γυναίκες, ποσοστό που παραμένει σχετικά σταθερό (47%) στην εκπροσώπηση των υποψηφίων διδακτόρων. Ωστόσο, ανεβαίνοντας στις ερευνητικές θέσεις έχουμε σημαντικές απώλειες: οι γυναίκες αποτελούν το 39% των Ελλήνων ερευνητών, ποσοστό που είναι ωστόσο καλύτερο από το 32% του μέσου όρου σε Δυτική Ευρώπη και Αμερική. Όμως, όταν αναλύουμε τα στατιστικά στοιχεία ανά επιστημονικό τομέα, αυτά δεν είναι εξίσου ενθαρρυντικά: Στις φυσικές επιστήμες (Φυσική, Χημεία, Μαθηματικά, Βιολογία, Πληροφορική) μόλις 31% των ερευνητών είναι γυναίκες- το αντίστοιχο ποσοστό είναι 29% στους τομείς μηχανικών και τεχνολογίας, 43% στην Ιατρική, 33% στις γεωργικές επιστήμες, 38% στις κοινωνικές και 54% στις ανθρωπιστικές επιστήμες- μια πολύ μικρή διαφορά για έναν τομέα που παραδοσιακά θεωρείται «γυναικοκρατούμενος». Όσο για τα οικονομικά στοιχεία, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο οι άνδρες ερευνητές καταλαμβάνουν κατά συντριπτικό ποσοστό (74%) τις ερευνητικές θέσεις στον ιδιωτικό τομέα, όπου οι μισθοί και οι ευκαιρίες για επαγγελματική ανέλιξη είναι μεγαλύτερες, ενώ οι γυναίκες ερευνήτριες απασχολούνται κατά κύριο λόγο στο δημόσιο τομέα, όπου αποτελούν το 50% του δυναμικού, και στα ερευνητικά ινστιτούτα, όπου αποτελούν το 39%.
Γράφει η Νεφέλη Μπόνη-Καζαντζίδου
