Τα φάρμακα εξοντώνουν τους ανεπιθύμητους εχθρούς που εισβάλουν και απειλούν τον οργανισμό μας, χαρίζοντας μας υγεία. Πώς σχεδιάζεται όμως ένα φάρμακο;
Η διαδικασία δεν είναι απλή καθώς δεν πρόκειται για ένα πείραμα, αλλά για μια σειρά διαδικασιών. Οι επιστήμονες αφού αναγνωρίσουν την ασθένεια, αναζητούν την αιτία της, δηλαδή τον παθογόνο παράγοντα που την προκάλεσε, ο οποίος μπορεί να είναι ιός, βακτήριο, ή μια μετάλλαξη στο DNA, στη συνέχεια στοχεύουν στην εξόντωση του. Μέχρι πριν από μια δεκαετία, τα φάρμακα ανακαλύπτονταν μέσα από πειράματα με εκατομμύρια χημικές ουσίες που δοκιμάζονταν μία προς μία για να καταπολεμήσουν τον παθογόνο παράγοντα, και οι επιστήμονες παρατηρούσαν ποια δρούσε και «κέρδιζε τη μάχη εξολοθρεύοντας τον εχθρό».
Σήμερα αντίθετα, οι επιστήμονες εφαρμόζουν μία ορθολογική στρατηγική και στοχεύουν εξ’ αρχής στο δυνατό σημείο του παθογόνου παράγοντα, στο συστατικό δηλαδή εκείνο που του εξασφαλίζει την επιβίωση και είναι συνήθως μία πρωτεΐνη. Εξετάζοντας την τρισδιάστατη δομή της πρωτεΐνης αυτής, οι επιστήμονες προβαίνουν στο σχεδιασμό της χημικής ουσίας ή αντισώματος που θα απενεργοποιήσει την πρωτεΐνη πετυχαίνοντας το επιθυμητό αποτέλεσμα: να θεραπευτεί ο ασθενής. Όλο λοιπόν το μυστικό της δημιουργίας των φαρμάκων κρύβεται στο σχεδιασμό της «ουσίας – όπλο» που θα καταστρέψει επιλεκτικά το συστατικό επιβίωσης του παθογόνου παράγοντα, και τελικά θα τον εξοντώσει.
«Η ουσία που σχεδιάζεται ως υποψήφιο φάρμακο βελτιστοποιείται με βάση τη δραστικότητα, την απορρόφηση, την κατανομή της στον οργανισμό, το μεταβολισμό της, την απέκκριση από τον οργανισμό και την τοξικότητα πριν δοκιμαστεί σε ανθρώπους», λέει η Δρ. Ζωή Κούρνια, ερευνήτρια στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών. Όπως εξηγεί η Δρ. Κούρνια, το σχεδιασμό φαρμάκων ακολουθούν προκλινικές και κλινικές δοκιμές. Αν η «ουσία – όπλο» έχει το επιθυμητό προφίλ, ελέγχεται αρχικά η δραστικότητά της σε θηλαστικά ζώα, όπως για παράδειγμα σε ποντίκια (προκλινικές δοκιμές). Σε επόμενο στάδιο, ακολουθούν κλινικές μελέτες, με τέσσερις φάσεις. Πρώτη έρχεται η Φάση 0, όπου μελετάται η επίπτωση που έχει το φάρμακο στον οργανισμό (φαρμακοδυναμική) και ο οργανισμός στο φάρμακο (φαρμακοκινητική) σε θηλαστικά ζώα. Στο επόμενο στάδιο (Φάση 1) το υποψήφιο φάρμακο χορηγείται σε μικρό δείγμα υγιών εθελοντών (20-80 άτομα), για να μελετηθεί η τοξικότητα της ουσίας και η δοσολογία. Στη Φάση 2, χορηγείται σε ασθενείς (100-300) για να διαπιστωθεί η δραστικότητά του και τέλος (Φάση 3) σε ακόμα μεγαλύτερο δείγμα ασθενών (1000 – 3000). Στο τελικό στάδιο (Φάση 4) και αφού ολοκληρωθούν όλες οι παραπάνω δοκιμές το φάρμακο εγκρίνεται από τον δημόσιο οργανισμό φαρμάκων κάθε χώρας και προωθείται στην αγορά, φτάνοντας τελικά στον καταναλωτή.
Η διαδικασία σχεδιασμού ενός καινούριου φαρμάκου διαρκεί 12 – 15 έτη και το κόστος αγγίζει τα 800 εκατ. ευρώ. Τα κέρδη από τις πωλήσεις ενός ισχυρού ή δημοφιλούς φαρμάκου όμως μπορεί να φθάσουν και τα 12 δις ευρώ το χρόνο!
«Πώς σχεδιάζονται τα φάρμακα;» απαντήσεις από την Δρ. Ζωή Κούρνια την Παρασκευή 2 Μαΐου στις 18.00, στο Athens Science Festival.
ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΚΟΝΤΟΛΑΤΟΥ
